احسان به پدر و مادر

در چند جای قرآن احسان به پدر و مادر آمده است. اگر پدرومادر یا یکی از آنها در حق اولاد خود ظلم کند، آیا باز هم باید به آنها احسان کرد؟

در پاسخ به مظالب ذیل توجه کنید :
1- دانشجوی گرامی! با دغدغه هایتان در خانواده آشنا شده و احساستان را نسبت به رفتار مادر و پدرتان درک می کنیم، امیدوارم که به لطف خدا این گونه مسایل از زندگی شما و جوانان دیگری که در این سن حساس نیازمند مهر، عاطفه و اطمینان بیشتری از سوی والدین خود بوده و بیش از هر زمانی به آغوش گرم و با نشاط آنها نیازمندند، رخت بربندد.
2- به طور کلی می توان گفت احسان به والدین در ایات قرآنی و روایات به طور کلی و بدون قید آمده و معنای آن این است که در هر حال باید نسبت به آنها احسان و احترام کرد هر چند خدای ناخواسته انها در حق فرزندان کوتاهی کنند و یا ظلمی روا بدارند .
3- به این نکته اساسی توجه داشته باشید که گرچه ممکن است نتوانید تمام شرائط و امکانات موجود در خانواده را بر وفق مرادتان فراهم نمایید ولى مطمئنیم که شما به عنوان فردی تحصیلکرده و متدین مى‏توانید با استفاده از راهکارهایی که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می­گردد، خود را با شرائط موجود به گونه ای مناسب و فعّال وفق داده و هماهنگ سازید که نه تنها از وضعیت موجود به درآیید، بلکه با ابتکار ، خلاقیت و بهره‏مند شدن از توانمندیهاى خود زندگی شاد و با نشاطی را برای خود و سایر اعضای خانواده تان رقم زنید؛‌ لذا توجه نمایید که :
1. شما تنها فردى نیستید که با این مسأله در خانواده خود مواجه هستید؛ متأسفانه جوانان بسیاری از مسأله مشابه شما در خانواده خود رنج می برند؛ لذا آن را به عنوان یک مسأله ببینید نه یک معضل و مشکل لاینحل؛ زیرا بسیاری از هم سن و سالان شما توانسته اند با آن کنار بیایند ؛ لذا شما نیز می­توانید.
2. ما انسان ها به گونه ای هستیم که هرگاه نسبت به اهمیت و ارزش موضوعی اطلاع یابیم, در اثر آن شناخت, انگیزه بهتر و بیشتری برای عمل و پای بند بودن به آن پید اخواهیم کرد؛ لذا شایسته است ابتدا به اهمیت , قدر و منزلت والدین از دیدگاه اسلام اشاره ای نماییم و سپس به بیان راهکارها و چگونگی انجام وظیفه و احترام در قبال مادرتان بپردازیم.
در آموزه های دینی استحکام نظام خانواده و رعایت حقوق دیگران از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ از این رو فرزندان نسبت به والدین وظایفی دارند که رعایت آن ها نقش بنیادی در استحکام نظام خانوادگی داشته و شناخت صحیح این وظایف گامی بسیار مهم در ابراز محبت واقعی به والدین است.
در این جا به برخی وظایف فرزندان نسبت به والدین اشاره می شود.
* شناخت مقام والدین
یکی از وظایف فرزندان نسبت به والدین شناخت مقام و حق آنان است. در اسلام والدین جایگاه بس بلندی دارند تا آنجا که نگاه نمودن به والدین عبادت شمرده شده است. پیامبر(ص) فرمود :«... و النّظر الی الوالدین برأفة و رحمةٍ عبادةٌ؛ نگاه نمودن بر صورت والدین با مهربانی و لطف، عبادت است».
*احترام به والدین
در آموزه های دینی به احترام والدین سخت اهمیت داده شده است؛ تا آن جای که در آیات متعدد احترام به والدین در کنار توحید قرار گرفته و به فرزندان سفارش شده است که: «... فلا تقل لهما أفٍّ و لا تنهر هما و قل لهما قولاً کریماً و بر آن ها فریاد مزن، و گفتار لطیف و سنجیدة بزرگوارانه به آن ها بگو».
* احسان به والدین
یکی از وظایف مهم فرزندان نسبت به والدین، احسان به آنان است، از این رو قرآن و روایات همگان را به احسان به والدین فرا خوانده و از آن به عنوان جهاد یاد کرده است.
احسان به والدین بدان جهت اهمیت دارد که والدین در شکل گیری زندگی و تربیت فرزندان نقش بنیادی داشته و فرزندان مدیون زحمات طاقت فرسای والدین هستند. به همین خاطر است که مرحوم شیخ اعظم انصاری، مادرش را تا نزدیک حمام به دوش می گرفت و او را به زن حمامی سپرده، می ایستاد تا او را به خانه برگرداند. هر شب به دست بوسی مادر می آمد و صبح با اجازه او از خانه بیرون می رفت.
* اطاعت از والدین
یکی از وظایف مهم فرزندان نسبت به والدین این است که خواسته های مشروع والدین را بر آورند و از دستورهای آنان سرپیچی نکنند. تا جایی که اگر پدر و مادری فرزند خویش از انجام عمل مستحبی نهی کنند،‌ فرزند نباید آن را انجام دهد. البته توجه داشته باشید که اگر اطاعت والدین موجب معصیت و نافرمانی خدا شود و یا با یکی از واجبات الهی تعارض پیدا کند، اطاعت آنان واجب نیست.
دانستن عاقبت رویگردانی از این وظایف نیز عامل محرک مناسبی برای ارج نهادن به مقام والدین است، به گونه ای که انجام ندادن وظایف نسبت به والدین، گاهی به عاق والدین شدن منجر می شود.علامه مجلسی در شرح کافی می گوید: عقوق والدین به این است که فرزند حرمت آن ها را رعایت نکند و بی ادبی نماید و آن ها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت کند و در چیزهایی که عقلاً و شرعاً مانعی ندارد، نافرمانی نماید و این عقوق از گناهان کبیره است.
3. اسلام از نظر حقوقى حساب ویژه‏اى براى پدر و مادر بازکرده همان گونه که در جنبه‏هاى عاطفى نیز حساب جداگانه‏اى براى آنها در نظر گرفته است؛ لذا باید در هر شرایطى احترام آنها را نگه داشت هر چند در بعضى اوقات در برخورد با فرزندان خود دچار اشتباه شوند.
4. توجه به این نکته لازم است که خداوند همه انسانها را در مقابل اعمال و رفتارى که انجام مى‏دهند مورد سؤال قرار مى‏دهد و پدرتان نیز باید پاسخگوى اعمال و رفتار خود باشد, بنابراین شما وظیفه دارید در همه حال به وی احترام بگذارید حتى اگر به شما بى احترامى کند. فقط اگر بخواهد شما را به کار حرامى وادار کند یا از انجام تکلیف واجبى باز دارد ، اطاعت از وی لازم و صحیح نیست چه اینکه اطاعت خداوند بر هر کس دیگر حتى والدین نیز مقدم است.
5. یکى از مهم ترین عوامل سازگارى و حسن تفاهم بزرگسالان و جوانان در خانواده و اجتماع این است که شخصیت تمام افراد در آن دو محیط مورد توجه و احترام باشد و هیچ فردى ، در هر سنى که هست ، خویشتن را در معرض اهانت و تحقیر نبیند و نسبت به عزت نفس و شخصیت خود احساس ناامنى و نگرانى ننماید. لذا توصیه می شود تا می توانید نسبت به پدر و مادر خود محبت نمایید؛ زیرا انسان به طور طبیعى دوستدار کسى است که به او نیکى کرده و دشمن کسى است که درباره او بدى نموده است .
6. یک اصل کلی در مورد انسانها وجود دارد و آن اینکه انسان موجودی تغییرپذیر است یعنی همانطور که تأثیر روی دیگران می گذارد از رفتار دیگران نیز متأثر می شود و رفتار او تغییر می کند. قطعا شما با رفتار پسندیده خود می توانید پدر و مادرتان را تحت تأثیر قرار دهید. آنها را آن گونه که هستند، دوست بدارید ،از آنها اطاعت کرده و فرمانبردارشان باشید؛ چون رفتار و روحیه آنها با گذر عمر به صورت یک صفت ثابت شخصیتی در آمده است سخت تغییر می پذیرد و متحول ساختن چنین افرادی دشواری می نماید، اما امری شدنی است؛ لذا نیازمند صبر و حوصله و همین طور تدبیر و هوشیاری و ظرافت های رفتاری خاص از طرف شما است. هرگز سعی در ایجاد تغییر ناگهانی و برخوردهای تند و عجولانه نداشته باشید که این شکل رفتار نه تنها آنها را به سوی مخالفت می کشاند، بلکه ناسازگاری را به صورت لجاجت آمیز در ایشان تشدید می نماید.
7. از جدال و جر و بحث با والدین خود جدا خودداری کنید.
8. از طرح مسائل اختلافی ولو چیز کوچک و پیش پا افتاده در خانواده اجتناب کنید.
9. در کارهای منزل به مادرتان کمک کنید بدون اینکه او از شما در خواست کمک کند و بدون اینکه شما منتی بر او داشته باشید.
10. در صورت امکان هر از چند گاهی هدیه ای هر چند کوچک برای اعضای خانواده خود تهیه کنید.
11. جنبه های مثبتی که اعضای خانواده­تان دارند را برجسته کنید و گاهی اوقات آنها را مطرح کنید.
12. از ایجاد تغییر و اصلاح در رفتارشان مأیوس نشوید. بهترین وسیله برای سالم سازی زمینه تأثیر بر روی رفتار آنها محبت نمودن, تحویل گرفتن و احترام گذاردن به آنها است آن هم احترام بدون قید و شرط و به عنوان والدین و کسانی که سهمی بزرگ در حیات شما دارند.
13. برای تأمین اهداف رفتاری خود در مورد والدینتان از روش غیرمستقیم استفاده کنید. ابتدا خودتان را به اخلاق نیک بیارایید تا آنها از عمل شما متأثر گردند نه از حرف شما که این بهترین شیوه اصلاح بزرگترها است. در ادامه از افرادی که در والدینتان نفوذ دارند و می توانند تأثیر بگذارند(مانند اقوام و خویشان دلسوز که والدینتان از آنها حرف شنوی دارند) استفاده نمایید؛ چرا که بعضی از والدین بر خلاف اخلاق تندی که در خانه دارند در بیرون از خانه، به خصوص نزد بعضی افراد نرم و حرف شنو هستند ؛ لذا از طریق آنها می توانید به اهداف خود در زمینه اصلاح اخلاق پدر و مادرتان، برسید.
14. شنونده خوبی برای نظرات آنها باشید و با گوش جان صحبت‌های آنها را بشنوید.
16. سعی کنید علاقمندی خود را نسبت به تأمین خواسته های آنها در رفتار و گفتار خود نشان دهید، اما در کنار این مسأله خیلی محترمانه و در فضایی صمیمانه سیری را که به نظر شما خواسته آنها بهتر تأمین می گردد برایش تشریح نمایید.
17. برای گفتگو و مذاکره با آنها در مورد مسأله مورد نظر خود وقت مناسبی تعیین کنید.
18. هیچ گاه از آنها به خاطر داشتن نظری مخالف با نظر خود ایراد نگیرید و سرزنششان نکنید. به موضوع حمله ببرید نه به شخص .
19. به احساسات منفی و غیرقابل کنترل خود در برابر آنها اجازه بروز ندهید.
20.سعی کنید هر چه بیشتر خوبی‌های پدر و مادرتان را ببینید تا بتوانید روابط بهتری با آنها برقرار سازید .
در ادامه هدیه ما به شما طبق حدیثی که در ادامه خواهد آمد این جمله است که (مدارا با دیگران به ویژه والدین و خواهرتان زندگی را برای شما زیبا و دلپذیر می سازد ).
«مدارا کن که مدارا در چیزی نباشد مگر آن را زینت دهد و در هرچه نباشد آن را خوار کند ».